Foreign Affairs ts’àt International Development Geenjit Gwizhìt Nìlii Kat

LINAGAADAL GWICHÌT

Michael Levitt

LINAGAADAL GWICHÌT TS’ANUU

Hon. Erin O’Toole

Guy Caron

GWIZHÌT GIINLII KAT

Ziad Aboultaif

Leona Alleslev

Frank Baylis

Pamela Goldsmith-Jones (Parliament Gwizhìt Nìlii Kat Ts’anuu – Jidìi Gwiiniindhan Katr’igįįkhii Gwijàa Nìlih Kwàh)

Kamal Khera (Parliament Gwizhìt Nìlii Kat Ts’anuu – Jidìi Gwiiniindhan Katr’igįįkhii Gwijàa Nìlih Kwàh)

Hon. Andrew Leslie (Parliament Gwizhìt Nìlii Kat Ts’anuu – Jidìi Gwiiniindhan Katr’igįįkhii Gwijàa Nìlih Kwàh)

Raj Saini

Jati Sidhu

Anita Vandenbeld

Borys Wrzesnewskyj

PARLIAMENT GWIZHÌT NÌLII EZHII JII GWIZHÌT GIINLI’

Dean Allison

Vance Badawey

Daniel Blaikie

David de Burgh Graham

Peter Fonseca

Garnett Genuis

Angelo Iacono

Linda Lapointe

Hélène Laverdière

Hon. Robert D. Nault

Robert-Falcon Ouellette

Blake Richards

Adam Vaughan

Salma Zahid

GWIZHÌT NÌLII KAT TS’ANUU

Erica Pereira

PARLIAMENT GEENJIT DINEHTł’EH K’ATR’INAHTII GWIDEEK’IT

Parliament Geenjit Diiyah Tr’igwaandak ts’àt Dagwidi’in Gwizhìt Tr’igwinah’in Geenjit Gòo’àih

Allison Goody,Jidìi Tthak Gwizhìt Gwinah’in Nilih

Brian Hermon, Jidìi Tthak Gwizhìt Gwinah’in Nilih

Scott McTaggart, Jidìi Tthak Gwizhìt Gwinah’in Nilih

Jii geenjit diiyah tr’igwaandak gwi’dinehtł’èe’  Uunjit K’yuu ts’àt Nèeghaii Gwich’in K’yuu gwidinithitł’òh ts’àt Gwizhìt Nìlii Kat guu website kak gòo’aii gòo Gwizhìt Nìlii Kat ts’anuu internet kak FAAE@parl.gc.ca gòo tł’yah vizhìt tr’igįįkhii gwi’ehdichih (613) 996-1540 geenjit atr’oodahkat diiyeenjit goo’àih.

 

House of Commons Geenjit Nijilzhii Kat Canada gwa’àn nijìn gwiiyeendoo ejùk t’igwinjik gwizhìt gugwinah’ìn’. Arctic gwa’àn chuu choo kak łuu gwiinchii gòo’aii jùk gukwaa nagwidaadhak ts’àt khadinàazhih. Gwiiyeendoo gi’gwadhan ts’àt chuu kak natr’ahdadal geenjit gwihee’aa gwiiniindhan. Jii k’iighè’ Arctic gwa’àn chuu kak ejiich’ii neetr’aazhik geenjit gwiheezaa gwizhìt gugwinah’ii, China chan, akòo digiheedya’aa geenjit gwizhìt t’igiinch’uh.

Gwinagòo’ee gwa’àn chuu gòo’aii ejùk t’igwinjik ts’àt nan kak tthak gwa’àn diik’atr’ahnahtyaa zhàk t’igwinjik. Russia guuveenjit naveh t’ah’in gwindoo gwiinzii gugwahtsii ts’àt tthak gwinjik t’igwiheech’aa gwinehch’i’ giinlii k’it t’igiinch’uh. Jùk diik’ee nichii k’eejit gugwiłtsaii ts’àt Russians kat iitsii nahandit’ee ts’àt chuu t’eh gwitr’ii gidi’in ts’àt duuleh niinzhit gwats’àt diitr’oogahdahk’ee guuveenjit gòo’aii jii t’at North America gwi’oo nijìn iitsii nahandit’ee  ts’àt chuu gòo’aii gwa’àn duuleh akòo digiheedya’ah. North Atlantic Treaty k’iighè’ akòo digwiheedya’ah kwaa geenjit gwijiinchii gòo’aih. Nivee tr’igwahtsii dài’ diik’atr’inahtii eenjit ejiich’ii t’atr’ijahch’uu shik, k’eejit gugwahahtsah.

Jii gàa, Arctic gwizhìt neegadadal giiniindhan jì’ duuleh okòo digiheedyà’aa guuts’agwagheh t’igwiheech’ah kwàh. Arctic gwizhìt tsinehdanh gòo’aii geenjit iisrits’àt gòonlii ts’àt uu’òk nihts’àt t’iinch’uu gwinehch’i’ t’iinch’uh. Gwiinlit gwizhìt tr’igwahnah’aa, diigwehdeendał kwaa ts’àt chuu kak natr’ahdadal gugwahtsii ts’àt gwinagòo’ee guk’atr’ahnahtyaa geenjit nihkhah gwitr’it gugwahahtsaa geenjit gòo’aii dài’ yeendoo geenjit shìk gwihèe’ah. Tsinehdanh hàh jidìi tthak gwizhìt tr’igwahnah’aa gwihee’aa Canada eenjit gwijiinchii goonlih.

Canada gwizhìt Arctic gwa’àn chuu ts’àt gwinagòo’ee diits’an gòonlii, nits’oo geenjit gòo’aii guk’atr’ahnahtyaa ts’àt dagwiheedy’a’aa geenjit gòo’aii gwinjik guk’atr’ahnahtyaa jii tthak gwehneet’aii, jùk ts’àt yeendoo tthak diiyeenjit gwihee’aa geenjit jii dagwiiniindhan geenjit diiyah tr’igwaandak gwi’dinehtł’èe gwizhìt diinch’uh.

Arctic gwizhìt diigwehdeendał kwaa ts’àt diik’atr’ahnahtyaa gwizraih Canada guuveenjit gòo’aih kwàh.  Kaiik’it gwizhìt iisrits’àt gwiinzii t’igwiheech’aa chan geenjit goo’àih. Gòo, tth’aih hee Canadian Arctic gwa’àn jidìi t’atr’ahdahch’aa diiyeenjit goo’àih kwàh. Jidìi t’atr’ahdahch’aa gwiintł’oh tr’idi’in kwaa iisrits’àt gahgwidandaih. North gwa’àn jidìi t’atr’ahdahch’aa gwindoo tr’idi’in kwaa k’iighè’ tseedhòh leii tr’idaatsii kwaa jii k’iighè’ thàn’ t’igwiinchù’ gwiiniindhan ts’àt ejiich’ii daatł’oh. Foreign Affairs Geenjit Nadhat kat dagweedi’ìn geenjit diiyah gugwaandak gwizhìt jii srigiheelyaa geenjit North gwa’àn Dinjii Zhuh ts’àt Ineekaii gwindoo t’aih guuts’an heelyaa ts’àt Arctic iisrits’àt edits’àt k’agwahaadhat. Jii dagweedi’ìn diiyah tr’igwaandak gwi’dinehtł’èe vuuzri’ gwizhìt goo’àii, iisrits’àt diik’atr’ahtyaa geenjit goo’àii gwizraih tr’idi’in diiyeenjit gwiinleih kwàh. Akòo digwiheedya’aa jì’ nijìn tr’igwich’in danh nihkhah gwitr’it gugwahahtsaa k’iighè’ tthak t’aih tr’iheedya’àh. 

Jii gwizhìt nìlii kat jidìi geenjit gigįįkhè’ k’iighè’ jidìi giiniindhan, dageedi’ìn gwi’dinehtł’èe’ gwizhìt gòo’aii ts’àt House of Commons gòo Chit Kat gugwahnah’aa geenjit guuts’an gahtsih. Jii geenjit jidìi gwiiniindhan jii gwiyeezhak gwidinithitł’oh.

Dinjii Zhuh ts’àt Ineekaii Ak’oh Nànhkak Gwizhìt Kaiik’it Gòo’aii Hàh Gwiinzii Gwitr’it Gugwitahtsah

Jidìi Gwiiniindhan 10

Canada Gwizhìt Arctic gwa’àn chuu nihkhah guk’atr’ahnahtyaa, Canada Eenjit Iisrits’at Chit gugwahahtsaa ts’àt Ineekaii, guuvehghee geenjit chit giheelyaa gugwahahtsaa k’iighè’ Canada Gwizhìt Arctic gwa’àn chuu geenjit chìt kat tthak nihkah guk’atrahnahtyaa gugwahahtsaa aii gehghee ts’àt nan eenjit łagwiinaadhan tr’ałtsaii geenjit gòo’aii ts’àt Nunavut Marine Council diiyah gwizhìt giheelyah gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 9

Chuu Guk’andehtr’inahtii Geenjit Gòo’aii Arctic gwa’àn nijìn guk’agahnahtyaa k’eejit gugwìłtsaii gwinjik akòo digidi’ii dài’ Ineekaii geenjit nadhàt ts’àt guukaiik’it hàh jii geenjit nihkhah gwitr’it gugwahahtsaa ts’àt Ineekaii gwiiyeendoo jii  Chuu Guk’andehtr’inahtii Geenjit Gòo’aii gwizhìt guuveenjit gugwi’hèe’aa aii geeghee ts’àt Canadian Arctic gwa’àn t’igiheech’aa, jii tthak Canada Eenjit Iisrits’àt Chit Kat gugwahahtsah gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 19

Canada Gwizhìt Arctic Nànhkak gwa’àn vik’iighè’ aadrii t’atr’ijahchuu dài’ ejiich’ii iizuu vizhìt t’iheech’ah kwaa ts’àt geenjit gwiintł’oh tr’igooheekat kwaa Canada Eenjit Iisrits’àt Chit gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 20

Canadian North gwizhìt tseedhòh tr’idaatsii nits’òo gugwihee’aa ginuu dài’ NWT gwichìt ts’àt Dinjii Zhuh geenjit gòo’aii guuvah geenjit gigiheekhyaa aii geeghee ts’àt nan kak khaii eenjit gwitr’it gwaatsii chan geenjit guuvah gigiteekhyah gwiiniindhan.    

Jidìi Gwiiniindhan 23

Canada gwizhìt yeenji’ gukaiik’it ts’àt jii gweedi’ gukaiik’it gi’gwidhan ts’àt nihts’àt giheedaa gugwahahtsah NWT gwichìt, Dinjii Zhuh geenjit gòo’aii ts’àt Dinjii Zhuh geenjit nihłinehch’i’ gwihee’aa tr’igwahtsii geenjit jilch’eii kat hàh jii geenjit Canada Eenjit Iisrits’at̀ Chit guuvah gwitr’it gugwahahtsah. Datthak nihkhah gwiinzii t’igwiheech’àa gugwitr’it geenjit tseedhòh gwits’an tr’ahahtsaa geenjit iisrits’àt dagwą̀hchii gwit’atrahdahch’aa ahłeii geenjit gwizhìt nitr’iheelyaa ts’àt jii gwitr’it gugwahahtsaa niindhan kat, guuveenjit gwihèe’aa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 24

Nijìn Canadian Arctic gwa’àn nivee eenjit zheh tr’igwahahtsaa Canada Eenjit Iisrits’àt Chit gwizhìt gugwahnah’aa ts’àt North gwa’àn kaiik’it geenjit gwiiyeendoo gwiinzii gugwahahtsaa gwinjik tseedhòh t’agahdahch’aa geenjit gugwihee’ah gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 28

Canadian Arctic gwa’àn nits’òo tseedhòh t’agijahch’ù’, dagweedi’ìn’ ts’àt nits’òo tagwidhat geenjit NWT gwich’ìt ts’àt Dinjii Zhuh gwichìt hàh Parliament geenjit guuvah gugwahaandak gwiiniindhan. 

Diigwehdeendał Kwaa ts’àt Diik’atr’ahnahtyah

Jidìi Gwiiniindhan 11

Canada Gwizhìt Chuu Kak Diik’atr’inahtii Geenjit Gòo’aii łuu khadinahshii gwitr’ìi’ gwiiyeendoo gwiinzii gugwahahtsaa k’iighè’ Canada gwats’àt tr’iinlii kat yeendoo gweedhaa gwiinzii guuk’agahnahtyaa ts’àt gugwehdèendał kwaa ts’àt  nijìn diits’an gòonlii, nihłinehch’i’ gwizhìt tr’igwinah’in gòo, diikatr’intii geenjit tthak gwiinzii t’igwiheech’aa gugwihee’àa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 12

Canadian Arctic gwa’àn nijìn shìk chuu kak natr’ahdadal jùk gweendòo t’atr’ahdahch’aa gwinjik geenjit Canada Gwichìt kat map gahahtsaa, khanhts’àt jii geenjit gwitr’it gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 13

National Aerial Surveillance gwiiyeendoo Canadian Arctic gwa’àn nagiheedidał ts’àt shìk gwa’àn nagiheedidał Canada Gwichìt kat geenjit goo’aii gugwahahtsaa gwiiniindhan. Aii geeghee ts’àt gwa’àn gugwinah’in geenjit t’agijahch’uu ts’àt iitsii nahanditee t’agijahch’uu k’eejit giheedya’aa geenjit gwihee’aa,  federal government kat gwits’an gahahtsaa gwiiniindhan.  

Jidìi Gwiiniindhan 14

Arctic gwa’àn nan kak gwitr’it tr’igwahtsii gugwahnah’aa geenjit ejiich’ii t’agijahch’uu tr’iheedya’aa geenjit Canada Gwichìt kat tseedhòh gwits’an gahahtsaa ts’àt United States, NORAD hàh jii geenjit gwitr’it gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 15

Diik’atr’intii geenjit ejiich’ii t’agijahch’uu, nijùk gòo’aii gòo shìk North gwa’àn t’agahdahch’aa geenjit gòo’aii Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat NWT t’angiinch’uu hàh gwizhìt shìk gugwahnah’ah. Gwizhìt gugwinah’ii ts’àt nijìn North gwa’àn diikatr’intii geenjit tthak gwizhìt giheelyaa jì’, jii gwichìt kat geenjit tseedhòh Canadian Armed Forces guuts’an gahahtsaa ts’àt southern Canada guuch’i’ tr’iguuheedał kwaa gugwihee’ah gwiiniindhan. 

Jidìi Gwiiniindhan 16

Canadian Rangers ts’àt Junior Rangers kat Arctic gwa’àn Canada gwizhìt t’iinch’uu geenjit gahgwiheedandaii geenjit iitsii nahandit’ee tsal, drones gugwahnuu jii geenjit nits’òo t’agiihadahch’aa gaguutr’oohanahchyaa, Canada Gwichìt kat gwizhìt gugwahnah’aa gwiiniindhan. Jùu digwiheedya’aa geenjit goo’aii jì’, gwichìt kat ejiich’ii geenjit t’agahdahch’aa nizii ts’àt gwiinzii gwitr’it t’agwah’in geenjit tseedhòh gwizhìt nigiheelyaa ts’àt  Canadian Armed Forces kat North gwa’àn guuvàh tr’igiheekhyaa geenjit ejiich’ii nizii giheedya’aa gahahtsaa chan gwiiniindhan. 

Jidìi Gwiiniindhan 17

North Warning System k’eejit tr’igwahahtsaa geenjit Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat tseedhòh gwizhìt nigiheelyaa gwiiniindhan, jùk jii geenjit United States kat hàh gigįįkhih, NORAD gwindoo k’eejit nagugwahahtsaa ts’àt North gwa’àn gwindoo gwiinzii gwit’agahdahch’aa gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 18

Canada eenjit nivee t’ah’in iitsii nahandit’ee t’agijahch’uu nijìn geenjit gòo’aii, gwindoo gwiinzii tr’igwahahtsaa ts’àt Canadian Arctic gwa’àn gwihèe’aa gwiiniindhan jì’, geenjit Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat gwizhìt gugwahnah’aa gwiiniindhan.  

Jidìi Gwiiniindhan 21

Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat, Remote Sensing Space Systems Gwidagwidįį’è’ gwizhìt gugwahnah’aa ts’àt nijìn gwiiyeendoo natr’ahdadal kwaa gwa’àn jidìi t’atr’ijahch’uu hàh gwiinzii gwitr’it t’agwah’in geenjit gòo’aii ts’àt Global Affairs Canada tth’aih hee jii dagwidįį’è’ geenjit diniehtł’eh gwits’an gahahtsaa giheelyaa chan gehdeenjaa gwiiniindhan. 2012 ts’àt 2017 dài’ jii Dagwidįį’è’ gwizhìt gugwinah’ìn’, ezhik dài’ jidìi giiniindhan, iisrits’àt chìt kat geenjit niinji’giheedhat gwiiniindhan.

Gwinago’ee Tthak Nihłi’ejùk Niinji’gwidhat

Jidìi Gwiiniindhan 1

North Atlantic Treaty Organization guk’andehtr’ahnahtyaa jì’ Canada Eenjit Iisrits’àt chit kat North Atlantic Council hàh gwitr’it gugwahahtsaa ts’àt jii gwizhìt nihkhah tr’iinlii kat Arctic gwizhit Russia eenjit nivee t’ah’in kat dagiheedy’a’aa giiniindhan gahgwiheedandaii ts’àt geenjit dagwiheedya’aa gàhgwiheedandaii gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 3

China Gwichìt kat, Arctic eenjit nits’òo ganiinji’gadhat geenjit Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat guuts’àt gigiheekhyaa gwiiniindhan. 

Gwinagoo’ee Gwitsinehdanh ts’àt Dinjii Zhuh gòo Ineekaii Guuveenjit Gòo’aii

Jidìi Gwiiniindhan 2

Canada Eenjit Iisrits’àt chit kat geenjit gòo’aii dài’ tthak, Russia hàh, Arctic Council gwizhìt ts’àt ezhii kaiik’it gwizhìt diiyah gòo’aii hàh, diinagòo’ee dagoonch’uu, diigwehdeendal gwinehch’i’ diik’atr’ahnahtyaa, khehtak tr’igwahtsii ts’àt gwiinzii tr’igwiheendaii gwits’agwigheh gòo’aii gwizhìt gugwahnah’aa ts’àt gwiiyeendoo gwiinzii gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 4

Uu’òk Arctic gwats’àt t’iinch’uh kwaa Arctic gwits’àt ejiich’ii nigiheelyaa giiniindhan jì’ Arctic gwa’àn kaiik’it ts’àt nan duuyeh yaa’at ch’ii’àn t’igwiheenjaa, jii geenjit Canada gwidagwidįį’è’ gwizhìt gòo’aii gwinjik t’igiheedya’aa, Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat geenjit guuts’àt gigiheekhyaa gwiiniindhan. 

Jidìi Gwiiniindhan 5

Canada eh’òk chuu gwinjik kaiik’it gòo’aii, Denmark, Norway, Russia ts’àt United States giinlii, United Nations Convention chuu choo eenjit dagwidįį’è’ ts’àt 2008 Ilulissat Declaration gwinjik gwiinzii nihkhah chuu kak natr’iheedadal geenjit Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat guuvàh gwitr’it gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 6

Nijìn gwits’àt k’adagwidaadhat geenjit nihts’àt gòo’aii, United Nations Declaration gwizhìt Ineekaii gòo Dinjii Zhuh guuveenjit gòo’aii gwinjik nihkhah gwitr’it gugwahahtsaa ts’àt United Nations Convention gwizhìt Chuu Choo Gwidagwidįį’è’ gwinjik gwihee’aa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 7

Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat Arctic Council gwizhìt Canadian Permanent Participants yeendoo geenjit tthak guugwitr’it geenjit tseedhòh guuts’an gahahtsaa gwiiniindhan.   

Jidìi Gwiiniindhan 8

Arctic Council chan diiyah łinagaadal ts’àt Canada Eenjit Iisrits’àt Chit, łinatr’aadal gwichìt giinlii dài’ jidìi geenjit gigiheekhyaa ts’àt nagwidadhat neekaii gugwitr’it gwijiinchii gwihee’aa jii Canadian Permanent Participants hàh geenjit gigiheekhyaa gwiiniindhan.

Diinagoo’ee Ejùk T’igwinjik, Jidìi Gik’igaanjii ts’àt Gàh Gwidandaii

Jidìi Gwiiniindhan 22

North gwa’àn tthak nihłi’ejùk tr’igwahtsii gugwitr’it geenjit gòo’aii gwizhìt gwinagòo’ee ejùk t’igwinjik geenjit gòo’aii gwiiyeendoo geenjit  niinji’gwiheedhat, Canada Eenjit Iisrits’àt Chit gugwitahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 25

Canada Eenjit Iisrits'àt Chit guuveenjit gwizhìt tr’igwinah’in geenjit gwitr’it t’agwah’in kat Arctic gwa’àn Dinjii Zhuh ts’àt Ineekaii kat gukaiik’it ts’àt Arctic gwa’àn tr’igwich’in kat hàh gwiinzii gigiheekhyaa ts’àt jidìi giiniindhan ts’àt jidìi geenjit niinji’gadhat yiinjit tr’igwich’ił’ee hàh Canada gwa’àn Arctic gwizhìt guugwitr’it gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Jidìi Gwiiniindhan 26

Dinjii Zhuh ts’àt Ineekaii nits’òo Arctic gwa’àn yi’eenoo gugwiindài’ gwinjik jidìi gahgwidandaii gwiiniindhan łachanh gehdeelyaa ts’àt gwizhìt nitr’igwiheelyaa Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat akòo digwiheedy’a’aa geenjit diits’àt tr’igiheendal gwiiniindhan. 

Jidìi Gwiiniindhan 27

Canadian Antarctic gwa’àn nits’òo gwizhìt tr’igwahnah’aa tr’igwahahtsaa ts’àt iisrits’àt jidìi tthak gwiinzii gwizhìt gugwahnah’aa Polar Knowledge Canada gwinjik t’igwiheech’aa  Canada Eenjit Iisrits’àt Chit kat geenjit gwitr’it gugwahahtsaa gwiiniindhan.

Diichìt kat diidii gigiheekhyaa guutr’oodahkat

Geenjit Gòo’aii 109 gwinjik, chit kat jii Dagweedi’ìn’ Gwi’dinehtł’èe’ gugwahnah’aa ts’àt geenjit diidii gigiheekhyaa, Gwizhìt Nìlii Kat, jii geenjit guguudahkat.

Łinagaadal 103, 105, 107, 109, 111, 116, 123, 124, 128, 132 Gwizhìt Jidìi Geenjit Gigįįkhè’ Gwidinehtł’èe’ gwizhìt gugwahnah’aa geenjit jùu nigugwinii’àih.

Yiinjigwichił’ee hàh gwits’an dhałtsàih

Michael Levitt

Łinagaadal Gwichìt